نویسنده: سید عبدالله حسینی /دانشجوی دکترای تفسیر و علوم قرآن،. جامعة المصطفی العالمیة چکیده «قرآنیون» جریان فکری نوظهوری در بین اهل سنّت است که قرآن را یگانه منبع تشریع می‌داند و مرجعیت سنّت را به کلی منکر است. شبه قاره هند، خاستگاه آغازین این تفکر و مصر دومین خاستگاه این جریان فکری است. اهل سنّت آنان را تکفیر می‌کنند و آنان هم هم فرقه‌ها و مذاهب اسلامی را به دلیل پذیرش سنّت پیامبر، منحرف و برخی از حلقات آنان همة مسلمانان را مشرک و خارج از اسلام حقیقی می‌دانند. آنان مدعی خلوص در دین‌اند، ولی بررسی آرا و نظریات و مبانی فکری آنان نشان می‌دهد که این جریان فکری، به شدت تجددگرا و از نظر سیاسی، غرب گرا و از نظر روشی، جزم گرا و برخی از بسیار افراطی هستند. افراد و حلقات متعددی در شبه قاره هند و کشورهای عربی این تفکر را تبلیغ می‌کنند که از نظر مبانی فکری و نظریات فقهی و تفسیرهای که برای آیات انجام داده‌اند، در واقع فرقه‌های متعددی هستند. اغلب تفسیر‌ها و دیدگاه‌های آنان فاقد انسجام منطقی و تفسیر به رأی و استدلال‌هایشان مغالطه‌ای است. روش این پژوهش، مطالعة کتابخانه‌ای است. از آنجا که منابع مربوط به این جریان در ایران در دسترس نیست و از طرفی محور اصلی فعالیت آن در اینترنت است، سایت‌های اینترنتی که این تفکر را تبلیغ می‌کنند، از منابع عمده این تحقیق بوده است. کلیدواژه‌ها: قرآنیون، قرآنیین، اهل القرآن، منکران سنت، قرآن بسندگی در دین. مقدمه «قرآنیون» جریان فکری است که از دورن اهل سنّت برخاسته و هویت اهل سنّت را به چالش کشیده است. معتقدان به این جریان، فقط قرآن را مرجع تشریع می‌داند و سنّت و حدیث را به طور کلی ردّ می‌کنند. شرک انگاری عقیده به مرجعیت سنّت و نیز تفسیرهای بسیار متفاوت از بسیاری اصول اسلامی و آیات قرآن و فتاوای دینی کاملاً متفاوت با مسلّمات بین فِرَق اسلامی، پرسش‌های فراوانی درباره ماهیت این جریان ایجاد کرده است که قرآنیون چه می‌گویند؟ آیا چنین تفکر یا جریانی در گذشته هم وجود داشته است؟ آیا این تفکر برآمده از روح تفکر اسلامی است یا متأثر از امواج تفکرات بیرونی که بر مسلمانان اثر گذاشته است؟ آیا تفکر این جریان با اصول و مسلّمات دینی قابل توجیه است؟ منابع چندانی در زبان فارسی در باره این جریان فکری وجود ندارد. شاید علی نصیری نخستین کسی است که در کتاب رابطة متقابل کتاب و سنّت قرآنیون را معرفی و نقد کرده است. علی اکبر بابایی هم در کتاب مکاتب تفسیری، به این جریان فکری اشاراتی دارد. سایت‌های مبلغ این تفکر در اینترنت مهم‌ترین منبع در شناخت بی‌واسطة این تفکر و جریان است که در این تحقیق از این امکان بیشترین استفاده صورت گرفته است. شناخت دقیق این جریان فکری، ریشه‌های تاریخی و مهم‌ترین حلقه‌های طرفدار آن، موضوع این پژوهش است. در پایان مقاله به اختصار مهم‌ترین اندیشه‌های آنان نقد شده است. خاستگاه تفکر قرآنیون قرآنیون بر مرجعیت قرآن در همة امور دینی، که از آن می‌توان بر قرآن بسندگی در دین تعبیر کرد۱ و نفی حجیت و ارزش مطلق حدیث و سنّت نبوی و به عبارتی سنّت ستیزی، تأکید دارند. شاخة مصری این جریان، علاوه بر حدیث، همة میراث فکری اسلامی از لغت و تفسیر و فقه و کلام و … را از اساس باطل می‌داند و استفاده از آن‌ها را در فهم قرآن نه تنها جایز نمی‌داند، بلکه باعث گمراه شدن می‌خواند و بر اجتهاد آزاد هرکس از قرآن تأکید دارد. این تفکر در اواخر قرن نوزدهم در شبه قارة هند، با تلاش برخی از روشن فکران تجددگرا مطرح شد و به تدریج در نخستین سال‌های قرن بیستم به صورت فرقه درآمد. خادم حسین الهی بخش معتقد است که اندیشه‌های سرسیداحمد خان (۱۸۱۷-۱۹۹۷م) باعث شکل گیری فرقة قادیانیه و جریان فکری قرآنیون شده است. وی می‌گوید: سید احمدخان برای پذیرش روایات شروطی نهاد که جز در متوا‌تر لفظی یافت نمی‌‏شود و قبول آن‌ها به انکار سنّت ـ که اکثر آن، خبر واحد یا متوا‌تر معنوی است – ختم می‌‏شود. ۲ سید احمدخان خود منکر سنّت نبوده؛ ولی برخی از دوستانش عقیدة انکار سنّت را پایه گذاری کرده‌اند. بر اساس گزارش خادم حسین الهی بخش، هم اکنون چهار شاخه اصلی قرآنیون با نام‌های متفاوت در شبه قاره فعال است. أهل الذکر و القرآن عبد الله جَکـْرالوِی (متولد اواخر دهة سوم قرن نوزدهم در ایالت پنجاب پاکستان) مؤسس حرکت قرآنیون در هند است. پیروان او با نام «أمه مسلم، أهل الذکر و القرآن» فعالیت می‌کند. آنان نماز جمعه را دو رکعت و هر رکعت را با یک سجده و در شبانه روز فقط سه نماز می‌خوانند. تفسیر القرآن بآیات الفرقان، ترجمة القرآن بآیات الفرقان، ردّ النسخ المشهور فی کلام الرب الغفور، البیان الصریح لإثبات کراهة التراویح از نگاشت‌های جَکرَالوِی است. الأمة الإسلامیة مرکز اصلی این فرقه به نام «مبنی دارالقرآن» در شهر لاهور پاکستان قرار دارد. ۳ خواجه احمدالدین أِمرِتسِرِی (۱۸۶۱- ۱۹۳۶م) پیشوای این فرقه مؤلف معجزة القرآن، تفسیر بیانٌ للناس و منتقد نظام میراث اسلامی بوده است. ضیاء الله، پسرش در زندگی نامة او می‌گوید: بعد از اینکه عبد الله جکرالوِی در دهة اول قرن بیستم صلاة القرآن خود را منتشر کرد، خواجه به دیدار او رفت و او را به نشر ندادن این کتاب در آن وقت توصیه کرد. در اثنای گفت‌و‌گو که وقت نماز عصر فرا رسید خواجه هم بر روش جکرالوی نماز گزارد. جکرالوی بر خواجه اعتراض کرد که تو بر کتاب صلاة القرآن اعتراض و خود بر اساس آن عمل می‌کنی؟ خواجه گفت: من این کتاب را باطل نمی‌دانم و لکن تفرقه بین مسلمانان را جایز نمی‌دانم. ۴ طلوع الإسلام این فرقه را غلام احمد برویز (۱۹۸۵ـ۱۹۰۳م) ایجاد کرده است. پرویز از پیروان طریقت چشتیه نطامیه بود که در سال ۱۹۳۸م با نشر مجلة طلوع الإسلام دعوت خود را شروع کرد. او منکر امور خارق العاده و معتقد به نظریة تکامل و لزوم تفسیر قرآن بر اساس داده‌های علمی بود. تبویب القرآن، أنا والرب، إبلیس و آدم، المجتمع المسلم، عالم الغد، الحرکة القادیانیة و ختم النبوة، القرآن والدکتور محمّد إقبال از نوشته‌های اوست. ۵ در سال ۱۹۶۱م همایش بزرگی از علمای سنّت او را تکفیر کردند. این فرقه در حال حاضر از فعال‌ترین فرقه‌های منکر سنّت است. ۶ که در پاکستان، آمریکا و برخی از کشورهای دیگر فعالیت دارد. تعمیر انسانیت جدید‌ترین فرقه منکر سنّت در سال ۱۹۷۵م به سرکردگی قاضی کفایة الله اعلام وجود کرده است. او کوشید که همة منکران سنّت را گردهم بیاورد. نخستین تلاش آنان در سال ۱۹۷۹م به شکست انجامید و نتوانست جماعت أمة مسلمه را به جمع خود ملحق کند. القرآن والعقل، القرآن والعلم، تفسیر القرآن بالقرآن از نوشته‌های اوست که در مرکز این فرقه در لاهور توزیع می‌شود. ۷ قرآنیون در جهان عرب اندیشة قرآن بسندگی را در بین عرب‌ها نخستین بار یک پزشک به نام محمّد توفیق صدقی در مقاله‏ای در مجلّة المنار به سال ۱۹۰۶م / ۱۳۲۴ق، با عنوان «الإسلام هو القرآن وحده» منتشر شد که واکنش‌هایی را برانگیخت. مجادلاتی دربارة این مقاله و اندیشه حدود چهار سال در مجلّة المنار از شمارة نهم سال نهم ۱۳۲۴هـ، ۱۹۰۶م. در بیست و چند شماره ادامه داشت. ۸ توفیق صدقی تحت تأثیر قرآنیون شبه قاره هند بوده است۹٫ یکی از کسانی که در مصر به ترویج تفکر قرآن بسندگی اقدام کرد، شیخ محمّد ابوزید دمنهوری است که بر اساس این تفکر تفسیری به نام الهدایة والعرفان فی تفسیر القرآن بالقرآن نوشت. وی از اعضای مرکز الدعوه والإرشاد وابسته به رشید رضا بوده است. تفسیر او به دستور الازهر جمع آوری گردید. او فردی علم گرا بود و معجزات انبیا و فرشته و جن را تأویلی مادی می‌کرد. ۱۰ دکتر رشاد خلیفه هم از منکران سنّت است. وی در تفسیر قرآن به عدد نوزده که در نزد بهائیان عدد مقدسی است، اهتمام بسیار داشته. گفته شده که او در ‌‌نهایت ادعای نبوت کرد و بعد از آن ترور شد. احمد صبحی منصور پیشوای قرآنیون مصری که با دکتر رشاد خلیفه در ارتباط بوده است، تأیید می‌کند که رشاد خلیفه ادعای نبوت کرد و من با او به مخالفت برخاستم و از او بیزاری جستم. ۱۱ صبحی منصور پیشوای سنت ستیزی اما مهم‌ترین شخصی که این تفکر را در کشورهای عربی طرح کرد و به صورت یکی از مهم‌ترین چالش‌های فکری اهل سنّت در آورد، دکتر شیخ احمد منصورمصری است. وی و پیروانش که خود را «اهل القرآن» می‌خوانند، مهم‌ترین، گسترده‌ترین و جنجالیترین فرقة قرآنیون در کشورهای عربی است که علاوه بر دیدگاه‌هایش دربارة قرآن و سنت، جهت گیری‌های سیاسی و اجتماعی بسیار متفاوتی از دیگر مسلمانان و عرب‌ها هم دارد. او دانش آموختة الازهر است و مدتی در الازهر سمت استادیاری داشته است. بعد از مهاجرت به آمریکا از سال ۲۰۰۴م اینترنت را به مرکز فعالیت خود انتخاب کرده است و سایت بسیار فعالی دارد. نویسندگان این سایت با محور قرار دادن قرآن بسندگی و سنت ستیزی، برداشته‌های آزاد و ذوقی خود را در این سایت نشر می‌دهند و دربارة مقالات هم دیگر اظهارنظر می‌کنند و به همین دلیل آرای بسیار پراکنده‌ای دارند. آنان دشمنی شدیدی با علمای الازهر، صوفیه، اخوان المسلمین و گروه‌های اسلامی همچون حماس و حزب الله و خصوصاً سلفیه و وهابیت دارند. در سایت احمد صبحی منصور گفتاری تحت عنوان «التیار القرآنی و الدکتور احمد منصور» به معرفی فعالیت فکری و سیاسی و اجتماعی احمد صبحی منصور اختصاص یافته است که ترجمة این گفتار، ما را در شناخت مواضع فکری، سیاسی و اجتماعی او کمک می‌کند: شیخ دکتر أحمد صبحی منصور، پدر معنوی جریان اهل القرآن، از الازهر در رشتة تاریخ دکتری گرفته است. وی در رسالة دکتری خود به نام أثر التصوف فی مصر العصر المملوکی، به تناقض بین اسلام و تصوف در عقاید دینی و عبادات و سیرة اخلاقی پرداخت که باعث واکنش‌هایی در بین استادان او شد و به مدت سه سال (۱۹۷۷-۱۹۸۰) در الازهر مورد مناقشه بود تا اینکه با حذف دو سوم آن به عنوان رسالة دکتری پذیرفته شد. این کتاب مورد استقبال شدید سلفیه قرار گرفت و بخشی از قسمت حذف شدة کتاب او با نام العقائد الاسلامیة فی مصر المملوکیة بین الاسلام والتصوف در سال ۲۰۰۰ و دو جزء دیگر این کتاب هم در سال ۲۰۰۵ چاپ شده است. منصور در سال ۱۹۸۲ با نوشتن کتاب السید البدوی بین الحقیقة والخرافة، بدوی مؤسس طریقت صوفیه بداویه را رهبر یک سازمان سِری شیعی معرفی کرد که هدفش سرنگون کردن حکومت ایوبی بود؛ ولی وقتی ایوبی‌ها به او مشکوک شدند او در لوای طریقت صوفی رؤیاهای سیاسی خود را به آینده موکول کرد. این کتاب هم مورد اعتراض شدید صوفی‌ها و مورد استقبال سلفیه قرار گرفت. وی در سال ۱۹۸۴ کتاب شخصیة مصر بعد الفتح الاسلامی را نوشت و اعلام کرد که فتح اسلامی از ناحیة راهبرد نظامی و دینی هیچ تغییری در مصر ایجاد نکرد. فقط دینی را جای دین دیگر آورد و دین اسلامی که در مصر رفت همانند دین قدیم مصریان بود نه دین اسلام واقعی. بعد از آن دکتر منصور به نقد اندیشه‌های سلفی روی آورد. در سال ۱۹۸۵ چند کتاب دربارة دوران خلفای راشدین، عصر بنی عباس و دوران مغول و نیز پیامبران در قرآن در جهت اصلاح فکری سنی نوشت که باعث اخراجش از الازهر شد. بعد از اخراج از الازهر به سخنرانی در مساجد روی آورد و در سخنرانی‌های خود به تناقض تفکر سنی با اسلام تأکید می‌کرد که باعث شد از مساجد هم رانده شود. وی در سال ۱۹۸۷ المسلم العاصی: هل یخرج من النار و یدخل الجنة را نوشت و در آن شفاعت را از اساس منکر شد و بر اثر آن دو ماه زندانی شد و از زندان با تعهد به هجوم نیاوردن به سنّت نبوی آزاد شد. در سال ۱۹۹۰ حقائق الموت فی القرآن، را نوشت و عذاب قبر را انکار کرد و در سال ۱۹۹۳ کتاب حریة الرأی بین الاسلام والمسلمین را نوشت و بر آزادی مطلق در اسلام تأکید و در‌‌ همان سال کتاب حد الردة را نوشت و حد ارتداد را ردّ کرد. این وقت مقارن بود با جنجالی که دربارة دکتور نصر حامد أبوزید پدید آمده بود. در همین وقت در مقالاتی حسبه را انکار کرد و در سال کتاب ۱۹۹۵٫ قضیة الحسبة نوشت و در سال ۱۹۹۶ ادعا کرد که محمد [(ص)] خود قرآن را نوشته است و با انکار نسخ و ناسخ و منسوخ در قرآن به مبارزه با فقه سنی پرداخت و در مقالاتی برخی از عقاید اهل سنّت را مثل بحث معراج النبی وحد رجم، و سه طلاق زن در یک مجلس را انکار و به جواز سودهای بانکی و ازدواج موقت و ازدواج محلل، فتوا داد. در اکتبر ۲۰۰۴ مرکز ابن خلدون همایشی را به عنوان اصلاح دینی برگزار کرد و تصمیمات مهمی گرفت، از جمله اینکه قرآن یگانه مرجع اسلام است که با واکنش الازهر مواجه شد. دکتر منصور بعد از آن با نوشتن کتاب‌های الرجم فی الحدیث و أکذوبة عذاب القبر والثعبان الأقرع مجازات سنگسار را برای زانی و نیز عذاب قبر را برای مرده انکار کرد و بعد کتاب القرآن وکفی مصدراً للتشریع را نوشت و بخاری را دشمن اسلام خواند. بعد از اینکه احمد فیشاوی، دخترش را به دلیل زنازاده بودن از خود نفی کرد، دکتر منصور، بر حق ولدالزنا به انتساب به پدرش برخاست و بر ضد سلفی‌ها به نقد تطبیق شریعت و بیان مظالمی که از طریق تطبیق شریعت در عصر مملوکی واقع می‌شد، پرداخت و بعد به دفاع از حقوق قبطی‌ها برخاست و بعد از آنکه خانم آمنه داود به امامت نماز برای مردان اقدام کرد و با مخالفت الازهر و سلفی‌ها مواجه شد، دکتر منصور به دفاع از امامت زن برای مردان از نظر قرآن و به استهزای احکام فقهی سلفی و بیان تناقض آن با قرآن پرداخت. بعد از آنکه برخی از سربازان آمریکا به قرآن اهانت کردند، دکتر مسلمانان را دشمن واقعی قرآن خواند؛ زیرا آیات قرآن با میراث فرهنگی مسلمانان در تضاد است و هنگامی که یکی از اعضای کنگره تهدید کرد که در مقابله با تروریست‌ها باید کعبه را بمباران کرد، شیخ منصور در مقابله با عضو کنگره برخاست، ولی در عین حال بر این تأکید کرد که مسلمانان اکنون و در آینده عملاً حرمت کعبه را می‌شکنند؛ چون به تقدیس کعبه ـ که مخالف صریح عقیدة اسلامی است ـ می‌پردازند. در اسلام تقدیس بشر وحجر وجود ندارد. در مقالة «مسجد لله یا محسنین» بر نیاز مسلمانان آمریکا به مساجدی که به مقابله با مساجد موجود سلفی‌ها در آمریکا بر خیزد، تأکید کرده است. ۱۲ فرقة اهل القرآن دکتر منصور استفاده از تفاسیر، کتاب‌های لغت، اسباب النزول و تاریخ را در فهم قرآنجایز نمی‌داند. ۱۳ سنّت پیامبر و همة احادیث حتی احادیث موافق قرآن۱۴ و عصمت پیامبر را جز در ابلاغ وحی و تجسم اسلام در پیامبر ردّ و بر خطاهای فراوان پیامبر تأکید دارد. ۱۵ شهادت به رسالت را در تشهد، حرام، ۱۶ صلوات بر پیامبر را عبادت و تقدیس محمّد (ص) ۱۷ و سیدالمرسلین خواندن آن حضرت را خدا دانستن او می‌داند. ۱۸ از نظر دکتر منصور، مسلمانان کافر و مشرک سلوکی‌اند و بد‌تر از کافران و مشرکان عقیدتی و لذا ازدواج با مسلمانان حرام و با کفار عقیدتی جایز است. ۱۹ حدود اسلامی قابل اجرا نیست. ۲۰ و حکومت اسلامی اصلی‌‌ همان حکومت لائیک است. ۲۱علاوه بر صبحی منصور و پیروانش، افراد و حلقه‌ها دیگری هم در کشورهای عربی به قرآن بسندگی در دین گرایش دارند که هرچند به اندازة حلقة دکتر منصور اهمیت و فعالیت ندارند، اما اندیشه‌های قرآن بسندگی آن‌ها هم واکنش‌هایی برانگیخته است. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: القرآنیین یکی از این افراد صالح بالنور الجزایری است که سایتی به نام «القرآنیین، القرآنیون او اهل القرآن» ۲۲ دارد. وی به جای پنج نماز سه نماز را واجب می‌داند. ۲۳ نماز او اصلاً رکعت ندارد و مقدار آن به وقت است نه به رکعت۲۴ شریف هادی از اعضای مهم سایت دکتر منصور، رشاد خلیفه را رسول عدد و صالح بالنور را رسول اینترنت می‌نامد. ۲۵ نگاهی به برخی سخنان صالح بالنور نشان می‌دهد که وی مدعی چیزی شبیه پیامیری است. ۲۶ اهل الذکر اهل الذکر عنوانی است در سایت صالح بالنور که طرفدار اعجاز و تفسیر عددی بر اساس حساب ابجدی و نیز تأکید بر عدد ۱۹ است به نظر می‌رسد که او از طرفداران یا شاگردان رشاد خلیفه است. وی تفسیر ابجدی قرآن را‌‌ همان حکمتی می‌داند که در آن خیر کثیر است و عقل‌های اکثریت از آن غافل مانده است. همچنین معتقد است خداوند از بین بندگانش گروهی را به این دانش اختصاص می‌دهد،‌‌ همان طوری که حضرت آدم را به تعلیم اسما اختصاص داد. ۲۷ عشاق الله یکی از حلقه‌های قرآن گرایی عشاق الله است که معتقدند با پیامبر اسلام نبوت خاتمه یافته و هر کس مدعی نبوت شود کافر است، ولی باب رسالت مفتوح است و اگر کسی مدعی رسالت شد، باید با برهان و آیات آن را ثابت کند. ۲۸ مصطفی کمال المهدوی یکی از قرآن گرایان مصطفی کمال المهدوی (۱۹۳۲م) است. وی از اعضای محمکة علیا در طرابلس لیبی و از دوستان کهن و نزدیک قذافی و از اعضای مؤسس مرکز جهانی بررسی کتاب سبز قذافی (المرکز العالمی لدراسات الکتاب الأخضر) بوده است. المهدوی کتابی دارد به نام البیان بالقرآن وی شش نماز را واجب می‌داند و نماز ششم نماز فجر است. هر نماز دور کعت است. در نماز مصطفی کمال نه فاتحه هست و نه تسبیح و نه تحیات و سلام. ۲۹ دکتر شحرور یکی از مدعیان قرآن گرایی دکتر محمد شحرور (متولد ۱۹۳۸) سوری است. وی از مسکو دیپلم گرفته و در سال ۱۹۶۸ از دانشکدة مهندسی شهری دانشگاه دمشق فوق لیسانس و در سال ۱۹۷۲ از همین دانشگاه دکتری گرفته است. الکتاب والقرآن (چاپ ۱۹۹۰)، الدولة والمجتمع (چاپ ۱۹۹۴)، الإسلام والإیمان (چاپ ۱۹۹۶) و نحو أصول جدیدة للفقه الإسلامی، فقه المرأة، الوصیة، الإرث، القوامة از آثار اوست. الکتاب والقرآن مهم‌ترین اثر او در بارة قرآن است که در آن بر اساس معنای لغوی به تفسیر جدیدی از قرآن دست زده است. ۳۰ وی در این کتاب به زعم خود کوشیده مشکل جمود فکری را که چندین قرن بر فکر اسلامی سیطره دارد، از طریق تفسیر لغوی و اعتنا نکردن به سنّت و اقوال مفسران حل کند. ۳۱در کویت، مالزی، آمریکا، نیجر و برخی از مناطق دیگر نیز کسانی در این زمینه قد علم کرده‌اند که معرفی همه آن‌ها خارج از گنجایش این مقاله است. اختلافات قرآنیون حلقات قرآنیون علاوه بر اختلاف با دیگر مسلمانان، در بین خود هم اختلافات عمیقی دارند. تفسیر‌ها و نظریات دکترمنصور، بالنور، المهدوی، شحرور، شریف هادی، اهل الذکر و مسلم حنیف چنان فاصله‌های عمیقی از هم دارد که جز در اکتفا به قرآن، چندان اشتراک نظری در بین آن‌ها دیده نمی‌شود. مثلاً صبحی منصور بر تدبّر و اجتهاد آزاد در قرآن، اهل الذکر به تفسیر ابجدی و عددی، صالح بن نور به الهام، و دکتر شحرور به منابع لغت تأکید دارند. در تفسیر آیات و نیز فتاوای فقهی هم اختلافات بسیار گسترده است. حتی در بین اعضای یک فرقه هم اختلافات بسیار شدید است. مثلاً شریف هادی با اینکه صبحی منصور را معلم خود می‌داند و رهبری روحی او را می‌پذیرد و او را امام اهل القرآن می‌خواند و خود یکی از ارکان سایت احمد صبحی منصور است، در موارد متعددی با دکتر منصور مخالفت می‌کند. برای نمونه، برخلاف احمد صبحی منصور تشهد رایج بین مسلمانان را می‌پذیرد. ۳۲ سنّت عملی رسول اکرم (ص) را می‌پذیرد و شهادت به رسالت او را شرک نمی‌داند، ۳۳ نیز شفاعت را می‌پذیرد، ۳۴ خلود در جهنم را ردّ می‌کند، ۳۵ با صلح با اسرائیل مخالف است، ۳۶ بر لزوم پنج نماز در شبانه روز اصرار دارد و آن را سنّت عملی رسول الله (ص) می‌داند که به توا‌تر ثابت شده است. ۳۷ اختلافات بین قرآنیون به قدری گسترده است که یکی از نویسندگان آنان از این وضع به هرج و مرج تعبیر می‌کند. ۳۸ دکتر منصور هم با اذغان به این اختلافات به آن خوش آمد می‌گوید و معتقد است که قرآن امام است و هر کس مسئول نظر خویش. ۳۹ ولی جای این پرسش است که اگر برداشت‌های سطحی و بدون ضابطه افراد منتسب به قرآنیون محترم است، چرا برداشت‌های پیامبر و اهل بیت، صحابه، تابعان و عالمان اسلامی قرن‌های گذشته و عصر حاضر محترم نیست؟! سنت ستیزی بازتاب افراط اهل سنّت در بارة حدیث تفکر سنت ستیزی بازتاب افراط اهل سنّت در صحیح داشتن احادیث صحاح سته و به ویژه صحیح بخاری است. به باور اهل سنت، خاصه اهل حدیث، همه احادث کتاب صحیح بخاری همانند آیات قرآن صحیح و تشکیک ناپذیر است، ولی در این کتاب‌ها روایاتی هست که با قرآن، سنّت قطعی، تاریخ، عقل و علم تنافی دارد. غالب علمای اهل سنّت بر صحت این احادیث اصرار ورزید ه‌اند، نمونة روشن این احادیث، حدیث ذباب است. از ابوهریره نقل شده است که اگر پشه‌ای در نوشیدنی شما افتاد، آن را بفشارید و دور بیندازید که در یک بال پشه درد و در بال دیگرش دوا هست! ۴۰ این احادیث نقش مهمی در استنکار کتاب‌های حدیثی در نزد نوگرایان اهل سنّت داشته است (البته این موضوع که یک بال پشه پاد زهری قوی تولید می‌کند از نظر علمی مورد بحث است.). شیخ محمود ابوریه گوید: «دکتر محمّد توفیق صدقی بر حدیث ذباب اشکال گرفت و شیوخ الازهر به عادت همیشگی او را تکفیر کردند.» ۴۱ پی نوشت: ۱٫ قرآن بسندگی در دین، تعبیری است که استاد علی ا کبر بابایی در تمایز این تفکر با نظریه تفسیر قرآن به قران یا قرآن بسندگی در تفسیر، مطرح کرده‌اند. (علی اکبر بابایی، مکاتب تفسیری، ج۲، ص۱۲۷) ۲٫ خادم حسین الهی بخش، القرآنیون وشبهاتهم حول السنة، ص ۱۱۰٫ ۳٫‌‌ همان ص۶۰٫ ۴٫‌‌ همان ص ۳۳٫ ۵٫‌‌ همان ص ۴۷ ــ ۵۵٫ ۶٫ ه‌مان، ص۶۱ ۷٫ ه‌مان، ص۶۳٫ ۸٫ محمّد بن محمّد أبوشهبة، دفاع عن السنة، ص۲۳۵ ۹٫ محمدرشید رضا، المنار، ج ۱۰، ص ۱۴۰٫ با اندک تلخیص. ۱۰٫ محمّدحسین ذهبی، التفسیر و المفسرون، ج ۲، ص۳۵۹ -۳۶۸٫ ۱۱٫ شیخ احمد صبحی منصور، بخاری و رشاد خلیفه، سایت اهل القرآن: (http: //www. ahl-alquran. Com) ۱۲. التیار القرآنی و شیخ احمد صبحی منصور، سایت اهل القرآن. (http: //www. ahl-alquran. com) ۱۳. ه‌مان، بأی شیء نفهم القرءان کی نعمل به؟ (http: //www. ahl-alquran. com) ۱۴. ه‌مان، حدیث یوافق القرآن، اهل القرآن، (http: //www. ahl-alquran. com) ۱۵. ه‌مان، النبی نفسه لا یجسد الاسلام فکیف یا للمسلمین، (http: //www. ahl-alquran. com) ۱۶. ه‌مان، التشهد، (http: //www. ahl-alquran. com) ۱۷. ه‌مان، الصلاة علی النبی، اهل القرآن، (http: //www. ahl-alquran. com) ۱۸. ه‌مان، التقوا جوهر الاسلام، اهل القرآن، (http: //www. ahl-alquran. com) ۱۹.‌‌ همان زواج المسلمه من الکتابیه و مقاله قراءة تحلیلیة لسورة الممتحنة (http: //www. ahl-alquran. com) ۲۰. ه‌مان، أکذوبة الرجم فی الاحادیث (http: //www. ahl-alquran. com) ۲۱. ه‌مان، سلسله مقالات «هذه العلمانیه الضحیه صریح السلفیه «دموقراطیه الااسلام (http: //www. ahl-alquran. com) ۲۲. ادرس سایت بالنور صالح http: //coranic. iquebec. com ۲۳ بالنور، أنزل الله ثلاث صلوات ولیس خمسا، http: //coranic. iquebec. com ۲۴ ه‌مان، تقدر الصلاة بالوقت ولیس بعدد الرکعات، http: //coranic. iquebec. com ۲۵. عشاق الله شریف هادی، صالح بالنور صورت مستنسخه من شیوخ التصوف و نیز مقاله رسول الانترنت http: //www. ahl-alquran. com. ۲۶. بالنور، قل هذه سبیلی أدعو إلی الله علی بصیرة أنا ومن اتبعنی وسبحان الله وما أنا من المشرکین http: //coranic. iquebec. com ۲۷. اهل الذکر، البیان بالحساب. http: //coranic. iquebec. com ۲۸. شریف هادی، عشاق الله،. http: //www. ahl-alquran. com. ۲۹. خادم حسین الهی بخش، ه‌مان، ص۱۱۰٫ ۳۰٫ ر. ک: شیخ دکتور غازی توبه، الکتاب والقرآن: قراءة معاصرة/للدکتور محمد شحرور- دراسة وتقویم، سایت منبر الامة الاسلامیه،. ۳۱٫ بنگرید به سخنرانی او تحت عنوان: علمانیة الدولة فی الإسلام، محاضرة ألقیت فی جمعیة التجدید بالبحرین (http: //shahrour. org)، حامیان و موافقان او را می‌توان در سایت‌های، http: //shahrour. montada. org، http: //www. facebook. com/group. php یافت. ادرس سایت دکتور محمد شحرور: www. shahrour. info ۳۲. عشاق الله شریف هادی، التوا‌تر. http: //www. ahl-alquran. com. ۳۳. ه‌مان، اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمّد ا رسول الله. http: //www. ahl-alquran. com. ۳۴. ه‌مان، رب استر‌ها معانا، و اکتب لنا شفاعه النبی. http: //www. ahl-alquran. com. ۳۵. ه‌مان، خلود فی النار لاصحاب المعاصی. http: //www. ahl-alquran. com. ۳۶. ه‌مان، العرب اسرائیل حلم السلام. http: //www. ahl-alquran. com. ۳۷. ه‌مان، الصلات خمس مرات فی یوم و لیله. http: //www. ahl-alquran. com. ۳۸. محمد مهند مراد أیهم، هرج و مرج. http: //www. ahl-alquran. com. ۳۹. دکتر منصور، القرآنیون وأخطاء الإجتهاد فی فهم القرآن الکریم، القرآنیون ومستویات فهم القرآن الکریم، لماذا یختلف القرآنیون؟ http: //www. ahl-alquran. com. ۴۰ محمّد بن اسماعیل بخاری، صحیح بخاری، ج۴، ص۱۰۰٫ ۴۱ شیخ محمود ابو ریه، اضواء علی النسه ا لمحمدیه، ص ۳۰۶٫ سید عبدالله حسینی /دانشجوی دکترای تفسیر و علوم قرآن، جامعة المصطفی العالمیة منبع: فصلنامه معرفت کلامی شماره۴